Projectverantwoording: Onbekend maakt Onbemind

Utrecht Marketing

1. Wat was het beoogde resultaat van het project waarvoor het impulsbudget is ingezet?

Betrokkenheid en draagvlak onder inwoners zijn essentieel voor de duurzame ontwikkeling van de bestemming Nederland. Naast overheden en ondernemers zijn het immers vooral inwoners die een bestemming maken. Veel gemeenten in Nederland willen hun inwoners dan ook graag betrekken bij de ontwikkeling van toerisme. Behoefte bestaat hierbij uit een praktisch toepasbaar kader, zodat participatietrajecten efficiënt en effectief ingezet kunnen worden.

Uitgangspunt is een kwalitatieve aanpak met focusgroepen waarbij inwoners verschillende vormen van informatie en interventies krijgen aangeboden om de dialoog over toeristische thema’s zinvol te kunnen voeren. Bedoeling is de methode schaalbaar te maken voor toepassing op verschillende bestemmingen in Nederland. Utrecht zet in op de realisatie van 1) een praktische schaalbare methode en 2) een stappenplan met aanbevelingen voor het testen van verschillende soorten interventies (dialoogvormen) rondom het thema toerisme.

2. Is het beoogde resultaat behaald? En zo ja, was dit dankzij het impulsbudget of was het een combinatie van factoren? Graag toelichten.

De resultaten van het totale project zijn nog niet bekend. Dit volgt eind mei/juni 2024. De vragenlijst is ingevuld door 51 respondenten en de vier focusgroepen met ieder zeven tot tien bewoners vonden in februari 2024 plaats (3 in het centrum van Utrecht, 1 in Lombok). Hieronder staan de resultaten en acties tot nu toe in het proces.

Kwantitatieve meting

Om inzicht te krijgen in de mate van betrokkenheid en percepties rondom de impact van toerisme onder inwoners, hebben we in het onderzoek gebruik gemaakt van de internationaal gevalideerde ‘Resident Empowerment through Tourism Scale (RETS)’. De vragenlijst is door CELTH geprogrammeerd en is op een paar relevante punten aangepast naar de Utrechtse situatie. Denk aan specifieke vormen van impact en (ontwikkeld) beleid in de context van toerisme in de binnenstad van Utrecht. De meting vond plaats via het kwantitatieve panel van onderzoeksbureau Labyrinth en duurde van 15-1-2024 t/m 7-2 -2024. In totaal hebben 51 respondenten uit Utrecht de vragenlijst ingevuld. De vragenlijst had 4 doelen:

meten van de mate van steun voor toerisme op aspecten van sociale, psychologische en politieke empowerment;
inzicht krijgen in de ervaren impact van en betrokkenheid bij toerisme;
werven van panelleden (bewoners uit Utrecht) voor de focusgroepen;
dienen als inhoudelijke input en gesprekspunten voor de gesprekken met de focusgroepen (en uitdrukkelijk niet om een representatieve uitspraak te kunnen doen voor de totale bewonerspopulatie in Utrecht)

Enkele relevante inzichten uit het kwantitatieve onderzoek:

Toerisme leidt over het algemeen tot een gevoel van trots m.b.t. de stad en het willen uitdragen van wat de stad te bieden heeft.
De gevoelde mate van political empowerment (politieke betrokkenheid) op het vlak van toerisme lijkt overwegend laag te zijn.

Positieve bijdrages vanuit toerisme worden met name gekoppeld aan:

meer winkel en horeca-aanbod;
behoud van culturele identiteit en erfgoed;
bijdrage aan recreatieve mogelijkheden voor inwoners.

Negatieve impact van toerisme wordt met name gekoppeld aan:

meer drukte in de stad;
duurder leven;
meer zwerfafval.

Wat betreft beleidsvorming wordt er veel belang gehecht aan:

de mogelijkheid tot deelname aan besluitvorming rondom toerisme;
het beschermen van de woningmarkt tegen toeristisch gebruik;
het zorgen voor spreiding van bezoekers.

Een groot deel van de respondenten geeft aan weinig te weten over hoe (goed) de gemeente acties uitvoert en beleid voert m.b.t. een aantal vooropgestelde thema's rondom toerisme in de binnenstad van Utrecht.

Kwalitatieve focusgroepen

De resultaten uit het kwantitatieve onderzoek zijn besproken en gaven input voor de focusgroepen met bewoners. Er is gekozen om de structuur van het gesprek op een eenduidige wijze in te richten met onder andere een algemene introductie, een korte terugkoppeling van een paar conclusies uit de RETS-vragenlijst en het bespreken van bewonersparticipatie via het gemeentelijke bewonerskompas van Utrecht. Dit kompas is de nieuwe ontwikkelde participatieladder van de gemeente Utrecht.

Per gespreksgroep is er afwisselend één thema specifiek uitgelicht met een korte kennis interventie:
19-2: drukte en spreiding (Utrecht Marketing): 8 deelnemers;
22-2: perspectief van een ondernemer (Stadsklooster): 8 deelnemers;
28-2: overnachtingsbeleid met aandacht voor Airbnb en bescherming woningvoorraad (gemeente Utrecht): 6 deelnemers;
29-2: overnachtingsbeleid met aandacht voor hotels (gemeente Utrecht): 6 deelnemers.

Het Impulsbudget heeft er onder andere voor gezorgd dat de kosten van het kwantitatieve panel gedragen konden worden. Er is gekozen voor een kwalitatief bureau (Labyrinth) dat bekend staat om de expertise rondom maatschappelijke thema’s onder bewoners met aandacht voor mensen die niet altijd meedoen met onderzoek.

Het Impulsbudget draagt ook bij in het opmaken en ontsluiten van de resultaten in mei/juni.

Over het verloop van het project:

3. Wat zijn waardevolle leermomenten geweest bij de uitvoering/opstart van het project?

Bij dit project zijn vier verschillende partijen betrokken. Een wekelijks overleg is essentieel om de neuzen snel dezelfde kant op te laten wijzen en de rolverdeling helder te krijgen:

Betrek de juiste partijen bij je project en zorg voor een duidelijke rolverdeling en eigenaarschap.
Gebruik een kwantitatief panel van een (lokaal) onderzoeksbureau voor het uitzetten van de RETS- vragenlijst. Voordeel is dat bewoners op een eenvoudige wijze kunnen worden bereikt en de expertise van het bureau over de stad helpt in het vinden van respondenten voor de focusgroepen.
Maak efficiënt gebruik om via dezelfde RETS-vragenlijst respondenten te werven voor het kwalitatieve gedeelte.
Denk goed na over de selectie van de respondenten. Voorbeelden van selectie criteria: ondernemerschap, leeftijd, verdeling over wijken, werkzaam in toeristische sector, frequentie bezoek binnenstad; mate van kennis over toerisme.
Denk van tevoren na over wat wel en niet “toerisme” is en kader de focusgroepen zo in OF maak er een expliciete vraag van (afhankelijk van het doel van je focusgroep).
De kennis over toerisme verschilt enorm per persoon. Neem dit mee in de voorbereidingen en bedenk hoe je de informatie van te voren wilt geven aan de hand van het doel van het onderzoek.
Stel duidelijke kaders en maak keuzes bij het doel welke soort betrokkenheid je wil onderzoeken. Er is nog zoveel onbekend waarin je verstrikt kan raken.
Probeer bij het betrekken van mensen ook bij hen de juiste verwachtingen te vormen.
Zorg dat je taalgebruik aansluit bij dat van de bewoners en dat wat je zegt of vraagt begrijpelijk is.
Het openhouden van gespreksthema's heeft voordelen, maar laat ook de leeuw los over verschillende onderwerpen.
Experts inbrengen in een focusgroep werkt goed om een discussie te voeren. Mensen worden gerustgesteld als ze merken dat er over bepaalde onderwerpen wordt nagedacht.
De focusgroepen creëren een verbinding tussen verschillende belangen en ideeën die er leven.
Plan de focusgroepen in de avond en in een periode van twee weken zodat de gesprekken nog helder en fris in het hoofd zitten bij de nabespreking.
Een werkbare grootte van de focusgroepen is acht.
Een lengte van twee uur voor een focusgroep werkt goed en een pauze is niet nodig.
Vraag respondenten uit een focusgroep achteraf wat ze van inhoud en vorm vonden (via mail).

4. Welke tips zou je aan andere bestemmingen willen meegeven naar aanleiding van dit project? Wat moeten bestemmingen vooral wel, maar ook vooral níet doen?

Tip 1

Begin gewoon! Start klein en verkennend. Het is zeer leerzaam om bewoners te horen over hun beeld over toerisme. Het geeft scherpte en diepgang aan je eigen mening.

Tip 2

Houd de gemeente betrokken bij de opstart en informeer naar hoe men aankijkt naar bewonersparticipatie. Welke beleid is er, welke participatie vormen worden gehanteerd? Welke actuele thema’s spelen er?

Tip 3

Betrek een verantwoordelijke beleidsadviseur van de gemeente bij de interventies. Geef deze persoon een actieve rol.

Tip 4

Integreer een actueel toeristisch lokaal thema in de kwalitatieve gesprekken, zodat het herkenbaar is voor de bewoners. Dit geeft de gemeente ook concreet houvast bij nieuw te ontwikkelen beleid.

Tip 5

Cijfers en feiten gaan erin als koek. Bewoners vinden het interessant om te horen wat er al bekend is en hoe toerisme zich ontwikkelt.

Tip 6

Toerisme is een breed begrip. Onbekende materie voor veel bewoners wat er allemaal onder wordt verstaan. Werk dit goed uit met voorbeelden.

Tip 7

Lees je in over de politieke situatie en recent beleid over je onderwerp. Waar staat je bestemming (stadium in toeristische ontwikkeling)? Verwacht je conflict of weerstand? De timing, aanpak en het wel of niet betrekken van bepaalde partijen speelt hier een belangrijke rol.

Samenwerking en legacy

5. Met welke partijen is samengewerkt om dit project tot stand te brengen/op te starten?

De volgende partijen werken in dit project samen: Utrecht Marketing, Universiteit Utrecht, CELTH (voor de uitvoering BUAS en NHL Stenden) en gemeente Utrecht. HZ Kenniscentrum heeft meegewerkt aan het onderzoeksvoorstel.

Labyrinth is gevraagd de werving en de selectie van de respondenten te verzorgen evenals de uitwerking van de gesprekken (transcripten).

6. Wat is de legacy van het project dat met behulp van het impulsbudget is gerealiseerd/opgestart? Met andere woorden, wat laten jullie met het project achter op korte en op lange termijn? (Denk aan een opgeleverd concept, een gebouw, een stuk land met een bijzondere bestemming)

Korte termijn legacy

Bewoners als doelgroep zijn in korte tijd top of mind geworden bij de DMO (Utrecht Marketing).
Bewustwording van bewoners als belangrijke (belangrijkste?) doelgroep.
Bestaande lopende projecten van Utrecht Marketing worden herbekeken en aangevuld. Denk aan vragen als: ‘Is er binnen dit project een relatie te bedenken met bewoners?’ ‘Welke toegevoegde waarde heeft dit project voor bewoners?’

Lange termijn legacy

- Gemeente en toeristisch beleid

Bewoners als stakeholdersgroep meenemen bij ontwikkelen toeristisch beleid (bepaalde dossiers) is relevant en nuttig. Gebruik lokale kennis (‘tacit knowledge’). Bewoners hebben andere kennis dan beleidsmakers.

- Informeren is essentieel

De titel van het onderzoek slaat de spijker op zijn kop: Onbekend maakt onbemind: bewustwording bij bewoners over wat er beleidsmatig en actiematig allemaal gebeurt bij gemeente en DMO is zinvol en uitermate belangrijk. Sta open naar elkaar en leer van elkaar. Dit kan ervoor zorgen dat het gevoel “het overkomt ons allemaal’’ omgezet kan worden naar ‘we hebben grip op de situatie’ (van overkomen naar grip krijgen)

- Positie DMO

Ingang bij gemeente om te praten over toerisme en beleid. Het brengt de DMO als adviserende partij in positie.